Giriş: Auschwitz-Birkenau nedir?

Giriş: Auschwitz-Birkenau nedir?

Auschwitz-Birkenau hem toplama kampı, hem imha kampıydı. Merkezi kompleks; Auschwitz I ya da Ana Kamp, Auschwitz II ya da Birkenau ve Auschwitz III ya da Buna-Monowitz'den oluşuyordu. Ayrıca yakınlardaki madenlerde, dökümhanelerde ve diğer endüstriyel kuruluşlarda bulunan birkaç uydu kamp da vardı. Bu uygu kamplar, köle iş gücünü Auschwitz-Birkenau'dan sağlıyordu.[1]

Auschwitz-Birkenau, küçük bir Polonya kasabası olan Oscwiecim (veya Almanca, Auschwitz) yakınlarında bulunuyordu ve Krakow'a 56 kilometre mesafedeydi. Rudolf Höss, başka yere tayin edildiği 1943 yılı Kasım ayına kadar kampın kumandanlığını yaptı. Höss, Macar Yahudilerinin öldürülmesini teftiş etmek üzere, Mayıs 1944'ten Temmuz 1944'e kadar, kısa bir süreliğine Auschwitz-Birkenau'ya geri döndü.[2]

Auschwitz I (Ana Kamp)

Mayıs 1940'ta kurulan Auschwitz I asıl kamptı ve savaştan önce Polonya ordusu kışlasıydı. Auschwitz kamp sistemi genişledikçe, tüm kompleksin idari merkezi olarak kullanıldı. Meşhur "Arbeit macht frei" ("Çalışmak özgürleştirir") kapısı burada bulunmaktadır.[3]

Naziler; ilave binalar, duvarlar ve elektrikli teller inşa etti veya yeniledi. Ana Kamp en yoğun döneminde 30.000 siyasi mahkum veya Nazilerin cezalandırma ya da eğitime ihtiyacı olan suçlular olarak tarif ettiği kişiler barındırdı.[4] Ana Kamp'ta; kötü muamele, açlık ve hastalıktan ölen mahkumların cesetlerinden kurtulmak için küçük bir morg ve iki krematoryum fırını vardı (daha sonra üç oldu).[5]

Auschwitz II veya Birkenau

Birkenau'nun inşası Ekim 1941'de başladı. Başta, çoğunu Sovyet savaş mahkumlarının oluşturacağı 125.000 mahkumu barındırması planlanmıştı.[6] Naziler bu mahkumların tüm bölge için köle işgücü sağlamasını planlamıştı; bölge etnik Almanların yerleştirileceği ütopik bir tarım arazisi olarak düşünülmüştü.[7]

Birkenau, Ana Kamp'a yaklaşık 4 kilometre mesafedeydi. Büyük bir alana yayılmıştı ve çevresi dikenli teller, gözetleme kuleleriyle çevriliydi. Kamp sonunda, çingeneler ile Theresienstadt gettosundan sürgün edilmiş Yahudiler için ek alanlara sahip, erkekler ve kadınlar için bölümlere ayrıldı.[8] Simgesel tuğla giriş, demir yolu rayları ve kemerli kapı Birkenau'da bulunmaktadır.[9]

Naziler ilk başta Birkenau'yu devasa bir köle iş gücü kampı olarak düşündüklerinde, kampta, içinde morg odalarının da bulunduğu iki büyük krematoryum binası vardı. Bu özellikler, mahkum nüfusunun beklenen ölümlerinin bir çoğunu gerçekleştirmek için kullanıldı. Yer altında iki büyük morg vardı ve krematoryum fırınları yer seviyesinde inşa edilmişti.

İlk başlarda, kampa gelenler Auschwitz kasabasının 1,5 kilometre dışındaki yük treni istasyonunda iniyorlar ve kampa kadar yürüyor ya da kamyonlarla taşınıyorlardı. Ancak Naziler, her gün 8.000 ila 10.000 Macar Yahudi'sinin gelebileceği beklentisiyle, tuğla kapıyı geçerek doğrudan Birkenau'ya giren bir demir yolu hattı inşa etti. Bundan sonra kurbanlar kampın içinde indirildi ve tasnif edildi. Her nakliyenin gelmesiyle seçme işleminin yapıldığı rampa alanı, Birkenau'nun tuğla kapısının içindeydi.[10]

Auschwitz III veya Buna-Monowitz

Buna-Monowitz, Ana Kamp'a yaklaşık 6,5 km mesafededir. Naziler Buna-Monowitz'i Ekim 1942'de inşa etmiştir. Mahkumlar Ocak 1942'den önce civardaki fabrikalarda çalışmak için her gün birkaç kilometre yol yürüyordu. Ancak kamp idaresi sonunda, bu günlük yürüyüşlerin köle işçilerin verimliliğini düşüren bir vakit kaybı olduğuna ve güvenlik riski teşkil ettiğine karar verdi. Bu nedenle, fabrikalarda çalışan yaklaşık 20.000 mahkumun barınması için Buna-Monowitz'i inşa ettiler. Bu fabrikalar, Alman savaş makinesi için ihtiyaç duyulan kimyasallar, yapay kauçuk ve pek çok başka ürünler imal etmiştir.[11]

Auschwitz-Birkenau'daki krematoryumlar/gaz odaları.

Nihai Çözüm'e –tüm Yahudilerin Nazi kontrolünde öldürülmesi- nasıl ve ne zaman karar verildiği, Holokost bilim adamları arasında süregelen bir tartışma konusudur. Ancak, Auschwitz-Birkenau'yu sistematik bir ölüm makinesine dönüştürme işlemi iyi bilinen bir husustur. Bu işlem 1941 yılında başladı ve birkaç aşamada devam etti. 1941 yılı sonlarında, Ana Kamp'taki morg odası küçük bir gaz odasına dönüştürüldü. Bu dönüştürme işlemi, kapıların sızdırmaz hale getirilmesi ve çatıya, içinden Zyklon-B gazı dökülen delikler açılmasıyla gerçekleştirildi.[12] Ana Kamp'taki küçük gaz odası; Yukarı Silezya, Slovakya, Fransa, Hollanda, Yugoslavya ve Theresienstadt (eski Çek toprakları), Ciechanow (Polonya) ve Grodno (o zamanlar Polonya, günümüzde Belarus) gettolarından Auschwitz'a gönderilen ilk Yahudilerin öldürülmesi için kullanılmıştır.[13] Ana Kamp'taki krematoryum/gaz odalarının kullanımı deneyseldi. Naziler bu yapının kullanımına, 1942 sonbaharında, öldürme faaliyetlerini Birkenau'daki geçici tesislere taşıdıkları zaman son verdiler.[14]

Kamp idaresi 1942 yılı sonlarında Birkenau'nun iki büyük krematoryum/morg binasını (Krematoryum/Gaz Odaları 2 ve 3) gaz odalarına dönüştürmeye başladı. Naziler krematoryumdaki bu düzenlemelere Sovyet savaş mahkumu akını beklentisiyle girişmişti, ki bu durum hiçbir zaman gerçekleşmedi. Binalar tasarım açısından aynıydı. Her ikisinde de birer morg odası, çatıya Zyklon-B'nin döküleceği delikler açmak suretiyle gaz odasına dönüştürülmüştü. Diğer yer altı odaları soyunma odası oldu. Kurbanların cesetlerini yakmak üzere yer seviyesine çıkarmak için bir asansör kullanıldı.[15]

Mevcut iki binanın toplu katliamlara uygun hale getirilmesi üzerine Naziler ilave iki krematoryum/gaz odası (Krematoryum/Gaz Odası 4 ve 5) inşaatına başladı. Bu iki binanın tasarımı daha basitti. İkisinde de gaz odaları ve krematoryum fırınları yerin üzerindeydi. Zyklon-B bu gaz odalarına, dıştan gaz geçirmez kapakla kapatılmış pencere büyüklüğündeki bir açıklıktan dökülüyordu.[16]

Bu binaların dördü de Birkenau kampının en arka kısmında yer alıyordu. Ayrıca kampın geri kalanından, Nazilerin aktiviteleri için perde görevi gören çitler ve çalılıklarla ayrılmıştı.

Gaz odası inşaatları devam ederken, kamp idaresi Birkenau arka tarafındaki iki köy evini geçici gaz odası olarak düzenledi. Bu geçici gaz odalarını Mart 1942'de kullanmaya başladılar.[17]  Zyklon-B köy evlerine, dışarıdan gaz geçirmez kapakla kapatılmış pencerelerden atılıyordu. Kurbanların cesetleri civardaki toplu mezarlara gömülüyordu. Daha sonra, Eylül 1942'den itibaren Nazilerin kurbanlarının cesetler, gazla öldürüldükten hemen sonra yakılmaya başlandı. Daha önce gömülenler de mezarlardan çıkarılıp yakıldı.[18]

Mart 1943 ile Haziran 1943 arasında Birkenau'nun dört yeni veya tadilattan geçirilmiş gaz odası binası tamamlandı. Köy evlerinin kullanımına son verildi. Günde 8.000 ila 10.000 Macar Yahudi'sinin Auschwitz'e gönderilip derhal öldürüldüğü ve Mayıs 1944'ten Haziran 1944'e kadar süren Macar Eylemi sırasında, köy evlerinden biri geçici olarak yeniden açıldı ve tekrar gaz odası olarak kullanıldı.

Yakılması gereken ceset sayısı Birkenau'daki fırınların günlük kapasitesini (teoride 4.756 ceset ama pratikte daha fazla) zaman zaman aşıyordu. Böyle durumlarda Naziler, Krematoryum/Gaz Odası 5'in ve köy evlerinden birinin yakınında açık hava yakma çukurları kazıyordu. [19]

Naziler, Sovyet ordusu kampa yaklaştığı için Kasım 1944'te Auschwitz'e nakilleri durdurdu. Naziler Ocak 1945'te dört krematoryum/gaz odasını yıkıp havaya uçurdu.

 Sonderkommando'lar ve cinayet işlemi.

Krematoryum/gaz odası tesisleri bugün nasıl anılmaktadır.

Krematoryum/gaz odası binaları bugün nasıl şöyle anılmaktadır:

• Krematoryum/Gaz Odası 1, Ana Kamp'taki gaz odasıdır.
• Krematoryum/Gaz Odası 2 ve 3, gaz odası haline getirilmiş, Birkenau'daki iki mevcut krematoryum/gaz odasıdır. Bunlar Birkenau'nun arka tarafından, rampanın ve şu anki anıtın solunda yer almaktadır.
• Cremas/Gas Chambers 4 and 5, the two additional buildings that were built to be extermination facilities from the start, are situated at the back of Birkenau to the right of the ramp and the current memorial.
• Sığınak 1 ve 2, geçici gaz odaları olarak kullanılmış iki köy evidir ve kampın sağ arka köşesindeki bir ormanlık alanda yer almaktadırlar.

Auschwitz-Birkenau'nun krematoryum/gaz odalarında öldürülen insan sayısı.

Şu anda mevcut en iyi istatistiklere göre, sırf 500.000'i Krematoryum/Gaz Odası 2'de olmak üzere, Auschwitz kompleksinin gaz odalarında yaklaşık 900.000 Yahudi öldürülmüştür.[23]

Auschwitz-Birkenau'nun özgürleştirilmesi.

Sovyet birliklerinin her an ulaşmasını bekleyen Naziler, onbinlerce Auschwitz-Birkenau tutuklusunu batıya doğru zorla yürüttü. Yürüyemeyen mahkumlar ölüme terk edildi. Çoğu, vakit olmadığı için vurulmadı. Auschwitz-Birkenau'dan yürüyenleri çoğu yolda öldü. Ancak bir kısmı Almanya'daki kamplara ulaştı ve orada terk edildiler.

Sovyetler Auschwitz-Birkenau'nun merkez kompleksini 27 Ocak 1945'te özgürleştirdi. İngiliz ve Amerikan birlikleri, Avrupa'nın çeşitli bölgelerinde Auschwitz-Birkenau'dan başlayan yürüyüşten sağ kurtulanlara rastladı ve onları özgürlüklerine kavuşturdu. Sağ kalanların çoğu Nisan 1945 ve Mayıs 1945'te özgürlüklerine kavuştu.

Günümüzde Auschwitz-Birkenau.

Ana Kamp günümüzde Auschwitz-Birkenau Devlet Müzesi olarak bilinmektedir. Birkenau, resmî bir müzeden ziyade bir anıt alanıdır. Bazı koğuşlar, birkaç idari bina, kampın kapısı, rampa alanı ile gaz odalarının ve krematoryumun yıkıntıları hâlâ durmaktadır.[24] Rampanın sonunda büyük bir anıt vardır.[25]

Krematoryum/Gaz Odası 1, gaz odasıyken sahip olduğu görünüme sadık kalınarak restore edilmiştir. Birkenau'daki de dahil olmak üzere tüm diğer gaz odalarını temsil edecek bir anıt alanı olarak düşünülmüştür.

NOTLAR

[1] Yisrael Gutman, "Auschwitz—Genel Bakış" Yisrael Gutman ve Michael Berenbaum, editörler, Auschwitz Ölüm Kampı'nın Anatomisi (Indiana Üniversitesi Yayınları ve Birleşik Devletler Holokost Anı Müzesi, 1994), . 18.

[2] Aleksander Lasik, "Rudolf Höss: Suç İdarecisi" Yisrael Gutman ve Michael Berenbaum, editörler, Auschwitz Ölüm Kampı'nın Anatomisi (Indiana Üniversitesi Yayınları ve Birleşik Devletler Holokost Anı Müzesi, 1994), s. 295.

[3] Kampın ve kapının fotoğrafını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery1/index.html adresinde görebilirsiniz.

[4] Yisrael Gutman, "Auschwitz—Genel Bakış" s. 16.

[5] Krematoryum fırınlarının fotoğrafını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery2/index.html adresinde görebilirsiniz.

[6] Gerçekte, bu Sovyet savaş mahkumları hiçbir zaman oraya ulaşmadı, 8 Ocak 1942 tarihli bir emre göre, başka bir yerdeki silah fabrikalarına gönderildiler. Bkz. "Robert Jan van Pelt, "Bir Görevin Peşindeki Bölge" Yisrael Gutman and Michael Berenbaum, editörler, Auschwitz Ölüm Kampı'nın Anatomisi (Indiana Üniversitesi Yayınları ve Birleşik Devletler Holokost Anı Müzesi, 1994), s. 148.

[7] Deborah Dwork ve Robert Jan van Pelt, Auschwitz: 1270'ten Günümüze (W.W. Norton & Company, 1996), s. 127-159.

[8] Kamp alanının fotoğrafını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery12/index.html adresinde görebilirsiniz.

[9] Kapının fotoğrafını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery4/index.html adresinde görebilirsiniz.

[10] Mayıs-Haziran 1944'teki Macar Eylemi sırasında rampanın fotoğrafını http://www.ushmm.org/wlc/en/media_ph.php?MediaId=4215 adresinde görebilirsiniz. Kampın günümüzdeki halinin fotoğrafını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery11/index.html adresinde görebilirsiniz.

[11] Buna-Monowitz'in resmini http://collections.yadvashem.org/photosarchive/en-us/25757.html adresinde görebilirsiniz.

[12] Ana Kamp'taki yeniden oluşturulmuş gaz odalarını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery2/index.html adresinde görebilirsiniz.

[13] Franciszek Piper, "Gaz Odaları ve Krematoryum" Eric Katz, editör, Tasarımdan Kaynaklı Ölüm: Nazi Almanyası'nda Bilim, Teknoloji ve Mühendislik (Pearson Longman, 2005), s. 13.

[14] Franciszek Piper, "Gaz Odaları ve Krematoryum" Eric Katz, editör, Tasarımdan Kaynaklı Ölüm: Nazi Almanyası'nda Bilim, Teknoloji ve Mühendislik (Pearson Longman, 2005), s. 12.

[15] Krematoryum/Gaz Odası 3'ün kamp hayatı sırasında neye benzediğini http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&func=detail&id=441&Itemid=3adresinde görebilirsiniz.

[16] Krematoryum/Gaz Odası 4'ün kamp hayatı sırasında neye benzediğine dair bir fotoğrafı http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&Itemid=3&func=detail&id=720#ponyimg adresinde görebilirsiniz.

[17] Franciszek Piper, "Gaz Odaları ve Krematoryum" Eric Katz, editör, Tasarımdan Kaynaklı Ölüm: Nazi Almanyası'nda Bilim, Teknoloji ve Mühendislik (Pearson Longman, 2005), s. 13

[18] Franciszek Piper, "Gaz Odaları ve Krematoryum" Eric Katz, editör, Tasarımdan Kaynaklı Ölüm: Nazi Almanyası'nda Bilim, Teknoloji ve Mühendislik (Pearson Longman, 2005), s. 16.

[19] Gerçekte, fırınlara aynı anda birden çok ceset atıldığı için bu kapasite hemen hemen iki kat aşılırdı. Bu şekilde, üç cesedin yanması yaklaşık yirmi dakika alırdı. Aşırı yükleme nedeniyle fırınlar sık sık arızalanırdı. Bkz., Franciszek Piper, "Gaz Odaları ve Krematoryum" Eric Katz, editör, Tasarımdan Kaynaklı Ölüm: Nazi Almanyası'nda Bilim, Teknoloji ve Mühendislik (Pearson Longman, 2005) s. 18, 23 ve Robert Jan van Pelt, Auschwitz Davası: Irving Duruşmasındaki Kanıtlar (Indiana Üniversitesi Yayınları, 2002), s. 343

[20] Bu istasyonun bir fotoğrafını http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&Itemid=3&func=detail&id=418#ponyimg adresinde görebilirsiniz.

[21] Sonderkommando'ların Krematoryum/Gaz Odası 5'in arka tarafından cesetleri yakmasının gizlice çekilmiş fotoğraflarından birini http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&func=detail&id=733&Itemid=3 adresinde görebilirsiniz.

[22] Kanada'nın bir fotoğrafını http://collections.yadvashem.org/photosarchive/en-us/97836_31593.html adresinde görebilirsiniz.

[23] Franciszek Piper, "Kurbanların Sayısı" Yisrael Gutman ve Michael Berenbaum, editörler, Auschwitz Ölüm Kampı'nın Anatomisi (Indiana Üniversitesi Yayınları ve Birleşik Devletler Holokost Anı Müzesi, 1994), s. 71.

[24] Kampın günümüzdeki halinin fotoğraflarını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery12/index.html adresinde görebilirsiniz.

[25] Birkenau'daki anıtın fotoğraflarını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery6/index.html adresinde görebilirsiniz.

[26] Yer altı soyunma odalarından birinin fotoğrafını http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Entrance_to_Crematorium_III_in_Auschwitz_II_(Birkenau).jpg adresinde görebilirsiniz.

[27] Krematoryum/Gaz odası 2 ve 3'ün yıkıntılarının fotoğraflarını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery7/index.html ve http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery8/index.html adreslerinde görebilirsiniz.

[28] Krematoryum/Gaz odası 2 ve 3'ün yıkıntılarının fotoğraflarını http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery9/index.html adresinde görebilirsiniz

[29] Birkenau'daki köy evlerinin (Sığınak 1 ve 2) kalıntıları http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery13/index.html adresinde görülebilir.